Hefkussens: Een simpel klusje of toch niet?
Regelmatig horen we in het nieuws over ongevallen waarbij mensen bekneld komen te zitten onder een last of voertuig. Denk aan een ingestort gebouw, een omgevallen stapel zeecontainers of een verkeersongeval met een vrachtwagen of bus.
Het bevrijden van deze slachtoffers stelt de reddingswerker vaak voor complexe uitdagingen. Hoe zwaar is het te tillen object, waar begin ik en hoe kan ik de patiënt veilig benaderen onder die (soms grote) last?
Gebruik van hefkussens
De hogedrukhefkussens kent vrijwel elke hulpverlener, ze zijn al jaren onderdeel van onze uitrusting. Het is een opvallend simpel stuk gereedschap – kort gezegd: een zak met lucht – maar wel één met een enorme veelzijdigheid aan toepassingen.
Ik geef toe dat als ik aan oefeningen met hefkussens in mijn eigen brandweerkorps denk, dan zijn dat vaak niet de meest enerverende momenten. Maar toch heeft een redding met gebruik van hefkussens voldoende aandacht nodig om op de momenten dat het erom spant de juiste hulp te kunnen bieden aan de patiënt.
Heffen versus kantelen
Als we bij een reddingsoperatie ruimte willen creëren met behulp van hefkussens, hebben we het vaak over het heffen van een last. Maar het is zelden nodig om de hele last te heffen; meestal is de last nog deels in contact met de vaste ondergrond. Tijdens het heffen van de last proberen we er dan ook voor te zorgen dat deze zijde het contact met de grond blijft behouden. In feite ben je dan niet aan het heffen maar aan het kantelen.
Door het kantelen ‘heffen’ we maar een deel van het totale gewicht. Dit is belangrijk als het gaat om de inschatting van de te verplaatsen last en de keuze voor het hefkussen met de juiste hefcapaciteit.
Voorbeeld
Stel dat een slachtoffer onder een auto is gekomen, dan plaats je de hefkussens aan die kant van het voertuig. De wielen aan de kant van het slachtoffer komen omhoog terwijl de wielen aan de andere kant van de auto op de grond blijven staan. Met heffen op deze manier zijn we feitelijk aan het kantelen. Zouden we ervoor kiezen om hefkussens aan beide zijden van de auto te plaatsen en alle vier de wielen van de grond te laten komen, dán zijn we aan het heffen.
Deze laatstgenoemde manier van heffen zorgt ervoor dat we het contact met de ondergrond grotendeels verliezen en daarmee de mogelijkheid hebben gecreëerd voor de last om zijwaarts te bewegen. Een kantelactie is dan ook vaak stabieler (en dus veiliger) dan een hefactie.
Veiligheid staat voorop
Natuurlijk ligt de focus in een reddingsoperatie altijd op het slachtoffer. Als je een last gaat heffen om een bekneld persoon te bevrijden, moet dit vanwege mogelijke complicaties (Crush Injury Syndrome) onder medische begeleiding plaatsvinden. Maar heffen of kantelen is een complexe procedure waarbij ook de veiligheid van de hulpverleners centraal moet staan.
Doordat je hogedrukhefkussens op afstand kunt opblazen of aflaten hoeft de reddingswerker niet dicht op de last te zitten. Daardoor heb je meer overzicht over de last en ben je beter in staat met de rest van het reddingsteam te communiceren. Toch adviseer ik om tijdens een hefactie ook altijd iemand aan te stellen als veiligheidsfunctionaris. Dit teamlid kan zich volledig focussen op de last en een eventuele verschuiving daarvan. Door deze persoon direct contact te laten hebben met degene die de hefkussens bedient, kun je een verergering van de situatie snel ontdekken en voorkomen. Zorg er in elk geval voor dat je een last altijd langzaam en zeer voorzichtig heft: een systeem met nauwkeurige luchtstroomregeling kan daarbij helpen.
Praktische tips voor het gebruiken van hefkussens
- Houd rekening met het type last dat je gaat heffen. Kan de lading gaan schuiven? Vooral bij vracht is dit van toepassing, denk aan vloeistoffen of zand en grind.
- Zoek uit wat het gewicht is van de last of maak er een goede inschatting van. En ja, dat kan knap lastig zijn. Ga voor gebouwconstructies uit van vuistregels (bijv. 2.400 kg per m3 beton); bij vrachtwagens kun je een inschatting maken aan de hand van een vrachtbrief of parate kennis etc.
- Houd bij de keuze van de hefkussens die je gaat gebruiken niet alleen rekening met het gewicht van de last en dus de hefcapaciteit, maar ook met de hefhoogte die je nodig hebt. Alle hefkussensystemen kunnen via de manometer aangeven hoe de last zich verhoudt tot de maximale capaciteit van het kussen. De hefhoogte staat op het hefkussen, soms met een handige visuele indicatie.
- Zorg dat je onderstopping bij de hand hebt en plaats die direct; onderstopping zorgt voor een veilige werkplek. Let op: kom niet met je handen onder de last als je de onderstopping plaatst.
- Houd de startopening van het hefkussen zo klein mogelijk, plaats er zo nodig blokken onder. Er is dan namelijk direct contact met de last als het hefkussen wordt opgeblazen. Het hefkussen heeft daardoor een groter contactoppervlak, wat zorgt voor een stabielere situatie. Zo maak je gebruik van de volledige capaciteit van de hefkussens. Omdat naarmate het kussen verder wordt opgeblazen de hefcapaciteit afneemt en de bolling toeneemt, kan de last onstabiel worden.
- Is de hefhoogte van één hogedrukhefkussen onvoldoende? Dan kun je ze stapelen, maar let daarbij op het volgende:
- Plaats nooit meer dan twee traditionele hogedrukhefkussens op elkaar.
- De meeste hefkussens hebben een profiel dat in elkaar grijpt om te voorkomen dat ze verschuiven: leg er dus nooit iets tussenin.
- Gebruik de het grootste hefkussen onderop voor meer stabiliteit. Onthoud dat de maximale hefcapaciteit van de twee kussens samen zo groot is als die van het hefkussen met de laagste capaciteit.
- Blaas eerst het bovenste kussen op voor een betere stabiliteit; wanneer het onderste kussen wordt opgeblazen, krijgt deze de vorm van een kom en sluit het kleinere kussen er bovenop in.
Last geheven, en dan?
Als na het heffen van de last en/of het bevrijden van de patiënt de last niet op de onderstopping kan blijven staan, moet de last weer teruggebracht worden naar de grond. Hierbij gelden dezelfde veiligheidsmaatregelen. Het laten zakken van de last is zo mogelijk nog risicovoller dan het heffen tijdens de redding van het slachtoffer. Omdat de patiënt bevrijd is, kan je snel de focus op veiligheid en controle verliezen. De eerder aangewezen veiligheidsfunctionaris zal ook bij het laten zakken van de last van groot belang zijn. Zorg ervoor dat je de onderstopping geleidelijk afbouwt: volg de last en houd de opening tussen de last en de onderstopping zo klein mogelijk.
Conclusie
Hefkussens zijn essentieel redgereedschap voor het veilig en gecontroleerd verplaatsen van zware lasten. Maar om dit op de juiste manier te doen vergt wel de nodige aandacht. Maak een goede inschatting van de situatie: wat voor soort last is het, gaan we kantelen of heffen, wat is het te verplaatsen gewicht? Als er een slachtoffer bevrijd moet worden is medische begeleiding van belang om complicaties te voorkomen. Veiligheid staat voorop, daarvoor zijn de communicatie en de verschillende rollen in het team belangrijk. Maar mede door de grote mate van controle en de relatief veilige positie van waaruit je hefkussens bedient, is dit één van de meest veilige oplossingen voor het verplaatsen van lasten tijdens een reddingsoperatie.
Ik zie je feedback graag tegemoet in de reacties
Ronald de Zanger
Holmatro Rescue Consultant